Zaćma (katarakta – łac. cataracta); jest chorobą oczu prowadzącą do zmętnienia soczewki lub zmian jej właściwości prowadzących do obniżenia ostrości wzroku. Schorzenie może powstawać w jednym lub obu oczach. W jednym oku często natężenie objawów może być większe.


Cataracta jest jedną z głównych przyczyn ślepoty. Choroba głównie pojawia się u osób starszych w około 60 roku życia. Soczewka oka skupia wpadające promienie światła, które z kolei trafiają na światłoczułą siatkówkę. Następnie nerwem wzrokowym sygnały docierają do mózgu. W przypadku utraty przejrzystości, widzenie jest zaburzone. Chorzy na zaćmę mają wrażenie postrzegania świata przez mgłę. Następuje utrata rozróżniania intesywności koloru i kontrastu. W przypadku zaćmy jednym z objawów może być potykanie się o przeszkody.
Zaćma występuje na skutek przyśpieszonego, fizjologicznego procesu starzenia się soczewki oka. Soczewka oka może zmętnieć na skutek urazu lub ogólnoustrojowej choroby, takiej jak: cukrzyca, sarkoidoza, reumatyczne zapalenie stawów, chorób samego oka (np. zapalenia błony naczyniowej)
Zaćma może mieć charakter wrodzony. Raz na około 250 urodzeń, swierdza się zaćmę wrodzoną. Obserwuje się ją u małych dzieci lub nawet bezpośrednio po urodzeniu. Zaćma wrodzona może być wynikiem przebytych chorób przez matkę w trakcie trwania ciąży. Zdarza się iż choroba ta ma uwarunkowania genetyczne.
Stwierdzono również, że niektóre leki (np. sterydy) mogą być przyczyną rozwoju zaćmy. Wiadomo także, że osoby przebywające w zasięgu promieniowania jonizującego lub podczerwonego (wysokie temperatury) są narażone na powstanie zaćmy. Jednak w zdecydowanej większości przypadków zaćma rozwija się z wiekiem.
Zaćma nabyta (łac. cataracta acquisita), dzieli się w zależności od stopnia zaawansowania na:
początkowa (cataracta incipiens) – na obwodzie soczewki pojawia się zmętnienie
zaćma zaawansowana (cataracta provecta) – zamglenie obejmuje całą soczewkę, doprowadzając do upośledzenia wzroku
zaćma niedojrzała (cataracta immatura) – zamglenie doprowadza do prawie całkowitej fumkcjonalnej ślepoty
zaćma dojrzała (cataracta matura) – całkowite zamglenie soczewki
zaćma pęczniejąca (cataracta intumescens) – soczewka pęczniej, powiększa się na skutek wchłaniana wody z cieczy wodnistej
zaćma przejrzała (cataracta hypermatura) – włókna soczewki ulegają stopniowemu upłynnianiu, wywołując przesunięcie się jądra soczewki w dół. Upłynnione masy soczewki często doprowadzają do powikłań takich jak zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego (łac.Irydocyclitis phacolytica) lub zapalenia wszystkich tkanek wewnątrz oka (łac.endophtalmitis). Proces ten może doprowadzić do nieodwracalnej ślepoty.
Zaćmę, możemy uszeregować ze względu na przyczynę:
zaćma starcza (cataracta senilis)
zaćma następowa (cataracta consecutica)
zaćma cukrzycowa (cataracta diabetica)
zaćma tężyczkowa (cataracta tetanica)
zaćma kortyzonowa
zaćma galaktozowa – odwracalna postać zaćmy
zaćma pourazowa (cataracta traumatica). Odmiany zaćmy pourazowej:
zaćma popromienna
zaćma hutnicza
zaćma elektryczna
zaćma powikłana (cataracta complicata).

Objawy zaćmy
Objawy zaćmy rozwiją się powoli przez wiele lat powodując zmętnienie soczewki. W łagodnych przebiegach choroby, zaćma może być początkowo niezauważalna, bezobjawowa.
Do najczęstszych objawów zaćmy związanej z wiekiem jest nieostre, zamglone czasami zaciemnione widzenie. Zaćma może wpływać na postrzeganie kolorów. Maleje kontrast postrzeganych barw. Kolejnym z objawów jest trudność w codziennych czynnościach takich jak czytanie, ogłądanie TV, prowadzenie pojazdu. W polu widzenia mogą pojawiać się małe plamki lub punkty, w których występuje brak ostrości obrazu. W momencie ich spostrzeżenia nie należy zwlekać z wizytą u specjalisty (okulisty). Zaćma nieleczona prowadzi do funkcjonalnej ślepoty.
Innym objawem choroby jest widzenie aureoli (tzw. koła światła) wokół jasnych źródeł światła. Sporadycznym objawem zaćmy jest podwójne widzenie.
Jeżeli nosisz okulary jednym z objawów może być spostrzeżenie postępującej wady wzroku, głównie krótkowzroczności.
Leczenie zaćmy
Czekanie aż zaćma dojrzeje, czyli zajmie cała soczewkę jest jednym z największych błędów popełnianych przez chorych. Przy takim zaawansowaniu choroby oka, pacjent jest już skazany na pomoc osób trzecich. Operacja zaćmy jest jedyną metodą leczenia. Operacyjnie wszczepiamy nową soczewkę. Wskazania do tego typu zabiegu są uzależnione od stopnia obniżenia ostrości wzroku. W Polsce, tak jak i na całym świecie, operacja zaćmy jest traktowana jako zabieg ambulatoryjny. Pobyt w klinice zredukowany jest do jednego dnia lub kilka godzin. Operacja zaćmy przeprowadzana jest w znieczuleniu miejscowym – kroplowym. Usuwa się tylko wnętrze soczewki przy pomocy ultradźwięków (fakoemulsyfikacja), jednoczasowo wszczepia się nową sztuczną soczewkę.

Operacja zaćmy
Chirurg wykonuje niewielkie nacięcie. Za pomocą niewielkiego narzędzia – usuwa zmętniałe wnętrze soczewki przy pomocy fakoemulsyfikatora. Za pomocą takiego urządzenia można rozbić zmętniała soczewkę ultradźwiękami (fakoemulsyfikacja). Do komory przedniej, następnie do torebki soczewki chirurg wprowadza zwiniętą, sztuczną soczewkę, która dopiero w oku przybiera końcowy, właściwy kształt.
Naturalna soczewka ludzka posiada zdolność blokowania promieni UV, a także filtrowania światła niebieskiego. Uważa się, że światło niebieskie może działać szkodliwie na siatkówkę, przyczyniając się do jej wcześniejszego starzenia się i powstawania zwyrodnienia (AMD). Filtrowanie światła niebieskiego ma na celu uchronić oko przed działaniem potencjalnie szkodliwej części światła. Wraz z usunięciem naturalnej ludzkiej soczewki, oko pozbawione zostaje tej naturalnej ochrony.
Cześć sztucznych soczewek wewnątrzgałkowych wykonana jest z materiałów, blokujących przepuszczalność światła niebieskiego, chroniąc w ten sposób siatkówkę przed powstawaniem tego starczego zwyrodnienia plamki (AMD). Po operacji zaćmy istnieje możliwość powstawania tzw. zaćmy wtórnej, będącej następstwem zmętnienia torebki soczewki, czyli tej części ludzkiej soczewki pozostawionej w oku po operacji. Powstawanie wtórnego zmętnienia powoduje ograniczenie ostrości wzroku. Celem zmniejszenia ryzyka zmętnień pooperacyjnych i ochrony siatkówki przed światłem ultrafioletowym i szkodliwym niebieskim, należy dobierać soczewki wewnątrzgałkowe wykonane z wysokiej jakości materiałów z biozgodnością z tkankami oka.
Najlepszego doboru soczewki dokona lekarz okulista, specjalizujący się w operacyjnym leczeniu zaćmy.

Leczenie zaćmy – w pytaniach i odpowiedziach
Jaką funkcję pełni w oku soczewka?
Soczewka pełni w oku bardzo ważną rolę przekazywania obrazu widzialnego do wnętrza oka na siatkówkę i tam powstaje obraz który widzimy.

Co to jest zaćma?
Zaćma jest chorobą soczewki polegającą na jej zmętnieniu lub zmian jej właściwości prowadzących do obniżenia ostrości wzroku.

Jak można leczyć zaćmę?
Leczenie zaćmy, gdy dochodzi do obniżenia ostrości wzroku jest tylko operacyjne. Żadne dostępne leki stosowane w postaci kropli lub tabletek nie powodują ustąpienia zaćmy.

Jakie są metody operacji zaćmy?
Najnowocześniejszą, stale rozwijaną metodą operacji jest fakoemulsyfikacja przy użyciu ultradźwięków. We wszystkich krajach wysokorozwiniętych jest to standardowa metoda operacyjna. Nie przyjęły się metody laserowe ani wodne usuwania zaćmy ze względu na istniejące ograniczenia i słabą efektywność. Stare metody operacji bez użycia fakoemulsyfikacji są coraz rzadziej używane.

Jakie stosuje się znieczulenie do zabiegu usunięcia zaćmy?
Znieczuleniem z wyboru jest znieczulenie kroplami do oczu. Znosi ono wszystkie wrażenia bólowe z operowanego oka. Ponieważ skóra powiek nie jest znieczulana Pacjent czuje dotyk, ale nie czuje bólu podczas operacji.

Czy zabieg operacji zaćmy można przeprowadzić w każdych warunkach?
Nie. Do wykonania zabiegu niezbędna jest odpowiednio przygotowana i wyposażona sala zabiegowa.

Jak długo trwa zabieg usunięcia zaćmy?
Nie można przewidzieć dokładnie czasu trwania zabiegu. Każdy zabieg jest inny. U jednego pacjenta będzie trwać 15 minut, u innego pół godziny lub dłużej. Wszystko zależy od warunków anatomicznych w oku i stopnia zaawansowania zaćmy. Zabieg musi trwać tak długo by bezpiecznie go przeprowadzić i zakończyć sukcesem.

Czy i jakie są powikłania zabiegu?
Powikłania podczas i po zabiegu operacji zaćmy zdarzają się niezmiernie rzadko. Z poważniejszych należy wymienić masywne krwawienie i zapalenie wnętrza gałki ocznej. Są one nieprzewidywalne i występują bardzo rzadko.

Czy po zabiegu należy przestrzegać specjalnych zasad postępowania?
Tak jak po każdym zabiegu, póki rana się nie zagoi. Po operacji zaćmy przez ok. 2 miesiące należy unikać dużych wysiłków, dotykania, uciskania oka.

Jakie stosuje się sztuczne soczewki, które wszczepia się w miejsce ludzkiej?
Obecnie z wyboru stosuje się miękkie akrylowe soczewki zwijalne, umożliwiające wprowadzenie ich do oka przez małą 2 milimetrową ranę. Soczewki te są delikatne i doskonale dopasowują się do struktur anatomicznych oka.

Na co należy zwrócić uwagę przy wyborze soczewki?
Poza parametrami czysto technicznymi związanymi z właściwym wyborem mocy, kształtu, rozmiaru, ważne jest również miejsce pochodzenia i produkcji soczewki. W ostatnim czasie pojawiło się dużo produktów z Chin, Indii. Tylko soczewki produkowane w krajach Unii Europejskiej, USA lub Japonii, gdzie ważne są badania kliniczne i jakości, dają gwarancję wymaganych norm.

Lekarze zajmujący się problematyką chirurgicznego leczenia zaćmy:

dr med. Krzysztof Załęcki Specjalista chorób oczu

prof. dr hab. n. med. Jarosław Kocięcki specjalista chorób oczu

lek. med. Mariusz Wilk Specjalista chorób oczu